Las Lanzas

In het kader van de Spanjeprojecten heeft Witte Rook het kunstenaarsduo Iratxe Jaio en Klaas van Gorkum uitgenodigd voor een residencyproject. Hun werkperiode en artistiek onderzoek gaat dieper in op het gedeelde Spaanse en Nederlandse verleden – in dit geval in het bijzonder die van Breda en Madrid – door deze te plaatsen in een hedendaagse context. Uitgangspunt voor het project Las Lanzas is de aanwezigheid in Breda van diverse kopieën van het beroemde schilderij La rendición de Breda van Diego Velázquez, dat de overgave van Breda tijdens de Tachtigjarige Oorlog met Spanje tot onderwerp heeft.

Het schilderij La rendición de Breda heeft als thema de overgave van Breda en hangt in het Prado te Madrid. Het is een belangrijk werk in het oeuvre van Velázquez en prominent onderdeel van de collectie van het Prado museum, altijd te zien op zaal. Als we naar de voorstelling zelf kijken is de politieke rol van het werk evident, het is een eervolle uitwisseling tussen machthebbers ondersteund door een symbolische geste: het overhandigen van de stadssleutel van Breda. De opstelling is heel theatraal zonder sporen van strijd omdat dit werk niet is gebaseerd op een feitelijke overlevering, maar op een toneelstuk. Het schilderij wordt beschouwd als een sleutelwerk in de canon van de Spaanse beeldende kunst, dat een Spaanse Glorie verheerlijkt die in werkelijkheid al op zijn laatste benen liep.

De kopie die in het Stadhuis in Breda hangt is van de hand van Fernando Coll (1929) aangekocht ter ere van de Bredase Burgemeester Van Sonsbeek. Het hangt prominent in de hal en is vaak het decor van foto’s van speciale gebeurtenissen zonder dat de betekenis van het werk ter zake doet. Veel inwoners beseffen niet eens meer dat het om een nederlaag gaat.

De andere kopie is ouder en van de hand van Kees Maks (1903). Deze heeft eerder in het Bisschoppelijk Museum en het Breda’s Museum op zaal gehangen terwijl het bij het opengaan van het Stedelijk Museum Breda (waarin eerder genoemde musea zijn opgegaan) dit werk in het café hing. Met de recente verbouwing van het museum en verandering van de focus in de historische opstelling is deze terug op zaal. Een zekere verheerlijking van oude glorie speelt nu wederom een rol, door de hernieuwde aandacht voor de geschiedenis van de Nassau’s in het programma Royal Roots. Dit zijn aspecten die een rol spelen in de sociale omgang met het werk en de betekenis van authenticiteit.

Gedurende een werkperiode die start in september 2023 zullen de kunstenaars Iratxe Jaio en Klaas van Gorkum vergelijkend onderzoek doen naar de rol die elk exemplaar als cultureel artefact speelt. Zij zullen dit doen vanuit de gedachte dat de context allesbepalend is voor de betekenis van een kunstwerk want ook al vertonen de beelden op het oog een grote gelijkenis met elkaar, ze vervullen zeer uiteenlopende functies. Zo viert het origineel, dat in het Prado museum in Madrid hangt, de glorieuze overwinning van de Spanjaarden tijdens het beleg van Breda. Maar in het Stedelijk Museum van Breda dient het schilderij juist om de grandeur van de stad in relatie tot de Oranje-Nassaus te onderstrepen. En in het stadhuis vormt het doek dagelijks een dankbaar decor voor talloze trouwfoto’s. Door de verschillende communities op te zoeken die een relatie hebben opgebouwd met de schilderijen ontstaan er nieuwe betekenissen.

Door middel van onderzoek, videodocumentatie en geënsceneerde interventies willen de kunstenaars de samenhang tussen de verschillende kopieën belichten, met in het bijzonder aandacht voor de situaties die zich rond of vóór de doeken afspelen. Wat voor gemeenschappelijke patronen vallen daarin te herkennen, en waarin onderscheiden ze zich van elkaar? Wat kan dit ons vertellen over de relatie tussen hedendaags publiek en kunst, of de geschiedenis? 

De eindpresentatie van dit project vindt plaats in de maanden juni en juli 2025 in de StadsGalerij te Breda. In 2024 is een deel van dit project ‘Trouwen bij Las Lanzas’ gepresenteerd tijdens de Bredase Maand van de Geschiedenis en heeft Iratxe Jaio een lezing gegeven in Stedelijk Museum Breda over het onderzoek.

Iratxe Jaio (Spanje 1976) en Klaas van Gorkum (Nederland 1975) gevestigd te Rotterdam werken sinds 2001 samen als kunstenaarsduo. Een klassieke opvatting van auteurschap is in hun projecten nauwelijks van toepassing. Ze onderzoeken de sociale functie van bestaande objecten en documenten door ze na te maken, te bewerken, of door ze gewoonweg in een nieuwe samenhang te tonen. Een belangrijk motief in het werk van Iratxe en Klaas is de relatie tussen kunstenaar en samenleving. Ze richten hun blik daarbij niet alleen op de invloed die bepaalde maatschappelijke ontwikkelingen uitoefenen op het kunstenaarschap, maar kijken ook naar de actieve rol die kunstenaars daar zelf in kunnen spelen.

In de afgelopen jaren heeft het duo veel in Spanje gewerkt. Als kunstenaars met ieder een eigen culturele achtergrond zijn ze gewend om tussen de twee werelden te laveren, en om de vertaalslag ertussen te maken.

Het project Las Lanzas is mogelijk gemaakt door de Gemeente Breda, het Mondriaan Fonds en De Nederlandse ambassade in Madrid en dankzij de samenwerking van Stedelijk Museum Breda en het Prado Museum te Madrid.