Het auditieve landschap als enclave van rust

Het Wilhelminapark in Breda kenmerkt zich qua landschapsontwerp door talloze zichtlijnen. Het park is ontworpen in de stijl van de 19e-eeuwse Engelse landschapstuin, die in tegenstelling tot de formele geometrische Franse stijl van tuinontwerp – zoals bijvoorbeeld de tuin van Versailles – de natuur weergeeft als ongerept door kronkelende paden, ruime open plekken en vele romantische doorkijkjes. Voor kunstenaar Paul Devens is de nadruk op de zichtlijnen van het Wilhelminapark in combinatie met de veelheid van kenmerken, ervaringen en functies zoals de combinatie van stratenplan en boompartijen als entree een boeiend gegeven. Hoe natuurlijk het park ook lijkt, in Pauls optiek is het een constructie gebaseerd op de romantische ideeën over hoe natuur er uit moet zien. De combinatie van deze historische elementen, de kunstmatig aangelegde begroeiing en de verborgen hedendaagse technologische geluiden zijn bepalend geweest voor zijn artistieke zoektocht.

Paul Devens is een van de kunstenaars die samen met Witte Rook, de gemeente Breda, de bewoners en gebruikers van het Wilhelminapark werkt aan een kunstvisietraject dat invulling geeft aan de rol van kunst in dit park. Iedere kunstenaar vertrekt vanuit een specifiek thema in de periode oktober en december 2023. Paul, die in Maastricht woont, heeft als thema audio en werkt vaak met de specifieke kenmerken van een omgeving. De natuur, de cultuur en de geschiedenis, ofwel hoe mensen in zo’n omgeving leven bevraagt hij door middel van geluid of tijdelijke installaties die een omgeving op verschillende manieren hoorbaar maakt. Zo is hij ook te werk gegaan in het Wilhelminapark door hedendaagse geluiden vast te leggen en de gelaagdheid van de beleving op een immersieve manier aan de orde te stellen.

Hoe breng je het hoorbare en het onhoorbare in kaart? In hoeverre kun je je eigen zintuigen vertrouwen bij je ervaring van de realiteit? Dit zijn kernvragen waar Paul in het park mee te werk is gegaan. Al tijdens de introductiewandeling op 6 oktober met de andere kunstenaars begon Paul met het maken van geluidsopnames. Hij liep rond met in-ear microfoons, die de vorm van reguliere oortjes voor een smartphone hebben. Deze gebruikte hij zodat mensen om hem heen niet konden zien dat hij aan het opnemen was en zich anders zouden gedragen of gekke geluiden zouden maken. Destijds had Paul nog geen specifiek plan en begon hij vanuit nieuwsgierigheid het park te verkennen door middel van geluidsopnames.

Sindsdien is hij meerdere keren naar Breda gereisd om met verschillende opnametechnieken het Wilhelminapark auditief te leren kennen. Met zelfgebouwde radio-ontvangers kon hij luisteren naar frequenties die niet hoorbaar zijn met standaardradio’s terwijl open coils het hem mogelijk maakten om elektromagnetische velden op te nemen. Open coils zijn spoeltjes uit kleine motoren of instrumenten die je kan loshalen en gebruiken om de elektromagnetische velden van o.a. slagbomen en parkeerautomaten mee op te nemen. Ook werkte hij met contactmicrofoons om het geluid van verschillende materialen op te nemen, hypersonische microfoons die geluid dat buiten het bereik van het menselijk gehoor valt hoorbaar maken, en met een onderwatermicrofoon om het water in de vijver bij de fontein in het park vast te leggen. Deze structurele elementen in, onder of rondom het park behoren misschien niet tot de visuele realiteit van de locatie maar wel tot het auditieve landschap van het park.

Distributiekastjes, laadpalen voor elektrische auto’s en leidingen onder het park kwamen zo binnen Paul’s gehoorveld. Ook ontdekte hij hoe gevarieerd het geluidslandschap van auto’s is. Toen hij de open coils langs de rand van een weg om het park plaatste, ontdekte hij tot zijn verbazing dat ieder merk en type auto zijn eigen frequentie en textuur heeft. Ook heeft Paul met de contactmicrofoons diverse variaties binnen het park onderzocht, deze keer gericht op de trilling van het materiaal. Hij bevestigde deze contactmicrofoons aan boomstammen, aan een kunstwerk van Klaas Gubbels – waar hij zelfs een klap op gaf – en aan het hek van het Onze Lieve Vrouwelyceum dat grenst aan het park. Zo verzamelde hij een breed scala aan geluiden die het park rijk is.

Paul beschouwt het park als een enclave waar rust gezocht kan worden. Juist omdat het park een vorm van concentratie biedt, vindt hij het interessant om een nieuwe laag van ervaring toe te voegen. De geluiden die Paul heeft waargenomen zoals de ruis, de verborgen achtergrondgeluiden in combinatie met electromagnetische velden en datastromen zijn getuigen van onze hedendaagse technologische verwikkelingen. We zijn zo verweven met de infrastructuur die ons het leven makkelijker en soepeler maakt, dat we ons vaak niet bewust zijn van wat we niet kunnen horen of wat buiten ons waarnemingsveld valt, wat niet wil zeggen dat dit niet gehoord kan worden.

Op dezelfde manier kunnen we ook nadenken over de landschapsstijl en het ontwerp van het park zelf. Opmerkelijk genoeg heeft dit park geen folly – een nutteloos bouwwerk dat als enige functie bijdraagt aan de romantische sfeer – wat wel vaak voorkomt in parken die zijn aangelegd in deze tijd en stijl. De folly en het paviljoen zijn architecturale elementen waaraan Paul vaker refereert met zijn kunstwerken omdat ze beiden een bijzondere positie in onze waarneming hebben. Ze waren in de 19e eeuw vooral decoratief en voegden toe aan het construerenvan een ideal landschap. Om die waarnemingshiërarchie van zicht en zichtlijnen te veranderen of te bevragen, maakt Paul gebruikt van technologieën die onze zintuigen kunnen versterken of verstoren en daarmee onze ervaring van hetgeen wat we vanzelfsprekend vinden te veranderen.

Met behulp van al deze opnames heeft Paul een soundscape gemaakt met als titel Vibrant Radio, die voor het publiek beluisterbaar wordt via de app Echoes. Echoes is een sound mapping app waarmee je onder andere locatie-specifieke soundscapes kan maken. Belangrijk hierbij is dat de soundscape niet losgekoppeld wordt van de plek waar het geluid is opgenomen. Zo blijft het landschap zelf onderdeel van de beleving. Je koptelefoon wordt zo niet slechts een middel om een zintuig af te sluiten, maar eerder het tegenovergestelde: ze bieden de mogelijkheid om je gehoorzintuig te versterken en op vernieuwende wijze te benutten, dankzij technologie. Dit stelt de bewoners en bezoekers van het Wilhelminapark in staat om het park op een nieuwe manier te ervaren. Paul hoopt dat zijn soundscape de verbeelding prikkelt en dat er mogelijk persoonlijke verhalen en ervaringen ontstaan die zijn geprogrammeerde soundscape overtreffen. Want hoewel je je begeeft in een cocon van de geluidscompositie, ervaart iedere luisteraar het geluidswerk niet alleen, maar midden in een park met ook het geluid van de andere levensvormen om zich heen. Paul wijst ook op het feit dat tijdens een opnamesessie een regenbui hem verraste, en dat deze regen nu ook terug te horen is in de soundscape. Hiermee zal het geluid van de regen wellicht een andere ervaring bieden voor iemand die tijdens de zomer in de stralende zon door het park wandelt.

Paul is tevens van plan een voorstel te doen voor een paviljoen in het park. Een gebouw dat visueel een echo is van de vorm van de watertoren die aan de rand van het park staat en speciaal is ontworpen voor het luisteren. Teruggrijpend naar de aard van het romantische park en de 19e-eeuwse stijl, heeft dit paviljoen tot doel bezoekers terug te brengen naar het architecturale verleden terwijl ze luisteren naar hedendaagse geluiden via moderne technologie. Hoewel de oorspronkelijke stijl van het park een romantisch en natuurbelevend karakter heeft, markeert de 19e eeuw het keerpunt van de opkomende industrialisatie en een grote verandering in de samenleving door technologische vooruitgang. Op dezelfde manier beschouwt Paul het huidige moment als een omslagpunt door digitalisering en de technologische ontwikkelingen die onze levensstijl beïnvloeden en onze perceptie van de natuur veranderen. Via architectuur wil Paul deze twee momenten van verandering bij elkaar brengen, met als doel ons uit te nodigen om na te denken over hoe we een park ervaren en hoeveel we van de realiteit waarnemen met onze huidige zintuigen.

Door Sophie Mak-Schram, december 2023

Klik hier