Ik zou een reizende kunstenaar worden, Anoek Mensink

Bij aankomst in Zundert is het atelier leeg, kunstenaar Anoek Mensink staat buiten tussen de resten van de moestuin, die daarna een wilde bloementuin werd en nu is het een lege wintergroene plek. Ze is bezig met het plaatsen van een hoorn die ze heeft gelast. Het idee is dat deze komt te staan op een boomstam, wat nu nog niet wil lukken. Er zijn nog enkele dagen tijd om dat te realiseren voordat de tentoonstelling, die het einde van de werkperiode markeert, open gaat.

Normaal gesproken ben ik veel langer bezig met het werkproces, de maand die ik nu hier heb is best kort en daarom heb ik vooraf al onderzoek gedaan. In de laatste week van september ben ik gaan kamperen in Schijf. Op de fiets vanuit mijn woonplaats Utrecht, en daar heb ik zo’n vijf tot zes uur over gedaan. Ik ben wel gewend om lange afstanden te fietsen. Ik heb iets met grenzen, en heb in die paar dagen de omgeving en de grens met België verkend.

Het begon met Google Maps. De grijze lijntjes op mijn telefoon die zouden moeten corresponderen met de onzichtbare lijnen in het landschap. Het viel me op hoe dicht je hier bij de grens zit en daartussen de rivier Aa of Weerijs. Die grens is helemaal recht, terwijl je de natuurlijke begrenzing van de rivier zou kunnen volgen. Wat me opviel is dat een deel van de grens wel meandert en is gevormd naar de rivier, en daar is de rivier juist weer rechtgetrokken. Ik vond dat lijnenspel interessant, maar nog wel lastig te vangen in een project. Daarmee begon mijn onderzoek.

Ik ging naar Zundert en zag de perenboom volhangen met peren die op het dak van het atelier vielen. De kunstenaar die toen hier als artist in residence was vond dat storend. Ik vond dat geluid juist grappig, en ook dat dit spontaan gebeurde. Het viel me op dat de meeste kunstenaars die hier hebben gewerkt zich richten op hoe Vincent naar de omgeving had gekeken, daarom wilde ik me focussen op een ander zintuig. In mijn werk zoek ik vaak een ander perspectief hoe we de openbare ruimte, of een plek, op een nieuwe manier kunnen ervaren. Ik richtte me daarom op geluid. En hoe dat geluid te vangen en te versterken. Ik ben gaan lezen in een boek over Vincent waarin zijn relatie met geluid werd beschreven. Daarin kwam voor dat hij piano leerde spelen, maar werd ontslagen door de leraar. Muziek maken of geluid was niet zijn doel, het ging om de klank van de kleuren. Dat schreef hij ook aan zijn broer Theo en nog veel meer brieven over dit onderwerp komen in het boek terug. Wat Vincent bijvoorbeeld wilde is dat als je keek naar zijn schilderij van korenaren je het ruisen van de wind kon horen. En het schilderij La berceuse, dat wilde hij het liefst in een zeemanscafé hangen met aan weerzijde de geschilderde zonnebloemen. Het was zijn bedoeling dat het troost bood aan de zeemannen tegen de eenzaamheid. Dat ze de deining van de zee voelden, het geruststellende wiegen met het wiegenlied uit hun jeugd in hun oren. Vincent schreef veel over de ervaring die je als beschouwer kon hebben buiten de verf om. Dat is iets wat ik niet van hem ken, maar ik voel dat ook.

Ik ben gaan onderzoeken hoe ik met geluid kan werken. De hoorn die ik heb gemaakt is te vergelijken met de hoorn die ze gebruikten bij de eerste grammofoonspelers. Daar is veel over te vinden, maar ik moest het wel testen. Dat heb ik voorafgaand gedaan met karton en houten mallen op de werkplaats van kunstacademie St. Joost waar ik recent ben afgestudeerd. Hier in Zundert heb ik wel de ruimte, maar de werkplaats moest ik zelf meenemen. Ik heb het gereedschap, materiaal en mallen verzameld en ben hier gaan lassen. Daarvoor heb ik een nieuwe techniek gebruikt waarbij het gas in de draad zit, dus dat moest ik ook uitproberen. En pas toen het af was kon ik luisteren of het ook zou werken. En dat deed het ook, het was echt geweldig om ineens zoveel te horen.

Vanaf dag één ben ik gaan noteren wat ik hoorde. Ik was op zoek naar geluiden in het dorp die nog hetzelfde klinken als in Vincent zijn tijd zoals de kauwen die in de beuken zaten; in de schemering maken die echt een herrie. Dat viel me gelijk op. Iemand van de kerk vertelde me dat een van de beuken er al staat sinds 1805, die bladeren ruisen nog steeds hetzelfde als toen. De regen op het raam, de geluiden van de klokken in Zundert. Toen ben ik het gaan toespitsen en me afgevraagd wat ik wil versterken uit de omgeving. Vragen aan mezelf zoals: hoe klinkt een storm boven in een boom? Ik heb een interesse voor hoogtes omdat het een compleet ander perspectief biedt op een plek. Ik heb één van de horens hoog in de perenboom gehangen, met een buis naar beneden zodat je op de grond kan luisteren. Het voelt alsof je jezelf verplaatst door geluid te horen van boven, echt een mooie ontdekking. Iemand kan buiten zelfs ons gesprek in dit atelier afluisteren, zo goed werkt het.

Zeker. Wat is geluid als het weer beeld kan zijn? Kleur en geluid zijn beiden vibraties en hoe laat je dat zien? Toen kwam ik uit op de fonograaf die Edison als eerste heeft uitgevonden. Van de tekeningen die ik vond snapte ik niet veel, maar de uitleg op YouTube hielp en toen ben ik ook een fonograaf gaan maken. Het is eigenlijk een cilinder met tinfolie waarover een naald gaat die als je de cilinder draait de trillingen vastlegt. Dat gaat via een spreekbuis ofwel hoorn. Omdat ik geen tinfolie heb, gebruikte ik aluminiumfolie en dat werkte wel, alleen het beeld dat eruit kwam was niet interessant. Toen heb ik carbonpapier gebruikt. Dat kan ik niet afspelen, maar dat lijnenspel op papier kan ik wel laten zien.

Eerst de kauwen. Toen wilde ik de klok van het stadhuis opnemen. Ik ben gewoon naar de balie gelopen en heb gevraagd of dat mocht. Toen kwam er iemand keurig in het pak me vertellen dat dit kon en zou me naar de toren brengen. Dat had ik eigenlijk niet verwacht en had mijn fonograaf ook niet bij me. Die heb ik snel opgehaald en toen gingen we helemaal naar boven, naar de trouwruimte. Daar zit een luik in het plafond en dan kom je in een ruimte daarboven met loopplanken, anders zak je door het plafond. Na twee ladders was er weer een luik en toen zat ik met mijn hoofd in het carillon. Het waaide heel hard. Met mijn geluidsbeschermers op heb ik de opname gemaakt en toen ik klaar was en weer beneden stond bleek de naald te zijn gebroken. Toen heb ik het nog een keer moeten doen. De opname is niet perfect, maar het verhaal is al mooi. Dat ik een beroep heb waarbij je ineens in een klok zit, dat soort momenten kun je niet plannen.

Ik ga het atelier verplaatsen naar de galerie. Mijn werk staat buiten dus ik heb de ruimte om dit te doen. De procesmuur die hier is ontstaan laat ik daar zien. Ik heb ook een film gemaakt van het hele proces door een camera in het atelier te plaatsen. Die laat ik ook zien. In het atelier zit leven dat niet in de white cube zit. Ik denk dat op deze manier het verhaal verteld kan worden, en ook dat van wat er buiten gebeurt. In de film zit ook een mooi shot van de tuinmannen en tuinvrouw die de hoorn in de perenboom ophangen. Ik houd ook van verhalen vertellen en zoek naar een vorm waar ik niet bij nodig ben. De kracht van het vertellen zit in mij, maar die ervaring moet er ook zonder mij zijn. Dat gaat nu via de hoorns. Wel leuk om, nu ik er nog ben, de reacties te horen van mensen en wat ze ervan vinden.

Dan moeten we nu naar de brievenbus lopen. Ik heb mezelf een brief gestuurd die gaat over mijn ervaring hier. Zoals over de tuinvrouw Carla, zij is heel betrokken en stuurde mij foto’s van brieven van Vincent die ze heeft gelezen. Ik heb zelf ook foto’s gemaakt van de samenwerkingen, en stuur die naar de mensen. Dat soort momenten heb ik beschreven. Maar ook het sturen en ontvangen van post hoort erbij. Ik heb op drie plekken gewoond, inclusief deze plek. De eerste plek is bij mijn ouders, daar woon ik omdat het me de vrijheid geeft om voor langere tijd weg te kunnen gaan. Dan woon ik even ergens anders, en door een brief naar mezelf te sturen op het adres waar ik dan ben, leg ik dat vast.

Ik heb in Finland gestudeerd. Ik houd van het landschap en de sneeuw en ijsvlaktes. Finland was voor mezelf een test om erachter te komen hoe een nieuwe omgeving invloed zou hebben op mijn werk. Daar begon ik me meer te richten op het maken van site-specific werk. Daarna wist ik dat ik een reizende kunstenaar zou worden en dat ik gaandeweg steeds meer plekken wilde verzamelen, stukjes thuis, die ik op andere avonturen met me mee kan dragen. Door middel van mijn werk kan ik de lokale bewoners, als is het maar voor even, anders naar hun omgeving laten kijken.

De periode hier heb ik een titel gegeven: Een symfonie in blauw en geel. Dat heb ik uit één van zijn brieven gehaald. Hij schreef veel over harmonie en symfonie in de natuur. Dat spreekt tot mijn verbeelding, en al heb ik niet veel met kleur, heb ik dat wel met bomen. Ik houd graag mijn werk puur en houd van natuurlijke materialen. Waar het om gaat is wat een plek van mij vraagt. Een gevolg kan zijn, en dat was het nu ook, dat ik een nieuw medium moet verkennen. En dat is heel spannend om te doen. Of het geluid een rol gaat spelen in mijn werk, dat weet ik nog niet. Ik ben vooral benieuwd naar waar dit project me zal brengen.

Esther van Rosmalen, november 2023