Licht, kleur en beweging door Studio KASBOEK

Lang, lang geleden, toen er nog een warenhuis was dat V&D heette kochten daar drie kunstenaars hun ideale schetsboek dat eigenlijk een kasboek was. In de vakjes waar meestal de inkomsten en uitgaven werden genoteerd ontstonden bij hen fantastische nieuwe werelden, die heen en weer reisden tussen de verschillende woonplaatsen van Debbie van Berkel, Cathalijne en Jojanneke Postma, totdat deze het papier mochten verlaten als kunstproject. Ook al verdween het kasboek uit de winkelschappen bleven zij trouw aan de naam door zich studio KASBOEK te noemen, en lieten zelfs nieuwe exemplaren maken. Toch raakte onbedoeld hun geliefde kasboek in de vergetelheid toen digitale middelen hen verleiden om op andere manieren hun concepten te boekhouden, tot het moment dat Corona de wereld veranderde.

Tot 2008 studeerde Debbie, Cathalijne en Jojanneke ieder aan een andere kunstacademie in de steden Breda, Antwerpen en Den Haag. Daarna rees vanzelfsprekend de vraag: hoe nu verder? Hoe werkt het in de kunstwereld? Hoe kom je bij een galerie? Hoe wordt je werk gezien? Bestaat er werkelijk zoiets als een zwart gat? Om de balans op te maken begonnen ze een kasboek te gebruiken om notities te maken, naar elkaar op te sturen en een (kasboek)dag in de week vast te leggen om ideeën uit te wisselen die leidden tot projecten en exposities.

‘[Jojanneke] Tijdens corona pakten we onze methode van het schetsen in ons kasboek weer op. Samen zijn we op zoek naar een constante ontwikkeling door met elkaar te delen en aan te vullen. [Debbie] Soms zie ik iets wat de anderen niet zien, en andersom natuurlijk. [Jojanneke] Als je allemaal naar de lucht kijkt zie je hetzelfde, maar ook weer niet. Je kan nooit zeker weten of we allemaal hetzelfde zien. Dat is biologisch al niet eens mogelijk, ieder oog is anders. [Cathalijne] Tegelijkertijd is het wiskunde, onze hersens ordenen voortdurend, ook onze herinneringen, en daar kunnen we cijfers aan verbinden. [Jojanneke] De digitale revolutie heeft ons gevormd in onze manier van kijken, en dat gebruiken we heel bewust in ons werk. We kiezen niet voor een specifiek medium of discipline, maar voor kleur, licht en beweging. De perceptie – hoe je kijkt naar de dingen – kunnen we daarmee veranderen. Door intensief met elkaar te werken en daarin te groeien kunnen we ook makkelijk schakelen tussen verschillende onderwerpen. [Cathalijne] Door samenwerking durf je meer en dat vertrouwen heb je nodig bij grote projecten. Het is zo nooit hetzelfde en toch altijd weer een vervolg op het voorafgaande. [Debbie] Het is leuk om telkens iets nieuws te ontdekken. [Jojanneke] En dat lijkt soms simpel, maar dat is het nooit.’

De aanleiding om naar Zundert te komen als Artist in Residence is het kasboek uit Arles. Of de vondst van 65 tekeningen van Vincent in de oude inventaris van Café de la Gare vals is of echt, dat is voor hen van geen betekenis. Het gaat om de geschiedenis van deze tot de verbeelding sprekende boeken waarin het absolute van cijfers wordt ingewisseld voor het ondefinieerbare van de verbeelding.

‘[Cathalijne] We zien Vincent als een vierde persoon van ons collectief. Het idee was om met de technologie van een eyetracker te werken om te zien of we de emoties van Vincent kunnen aflezen in zijn portretten. Leuk, maar het leverde niet echt iets op dus gingen we verder met zijn brieven. Vincent heeft zijn succes ook behaald door hard te werken en daarmee konden we wel verder. [Jojanneke] En dat hebben we gelinkt aan onze eigen drijfveer, hier heb je de tijd om daarmee aan de slag te gaan. [Cathalijne] Het is een ontdekkingstocht, je gaat op reis en ontmoet zo mensen die van alles van Vincent willen. [Debbie] Je ontmoet de hele wereld die hier naartoe komt. [Cathalijne] Vincent schreef over de sterrenhemel dat sterren als diamanten zijn, maar dan veel helderder. In vertalingen worden deze ‘sterdiamanten’ ook wel precious stones genoemd. Daarom zijn we hier verder gegaan met het R.E.T.I.N.A. project. Dat zijn RGB zeefdrukken met speciale pigmenten die wit lijken, maar er zitten juist heel veel kleuren in. Daarbij werken we samen met de wetenschap omdat diamant de hoogst haalbare lichtbreking heeft, maar die van ons is nog net iets hoger. Het hele spectrum zit erin. [Jojanneke] Hoe onze ogen werken, dat is te vergelijken met digitale processen, en door het vermengen van de digitale en fysieke wereld ontstaan andere parallellen. [Debbie] De digitale maakbare wereld van retina.‘

Misschien bij toeval, misschien ook niet, viel de keuze op drie meesterwerken van Vincent met de intentie om via deze schilderijen zijn manier van werken samen te laten vallen met die van henzelf. Vincents beschrijvingen van de werken, of de passages waarin hij zijn verwondering uitspreekt, zijn voor hen een vorm van herinneringen die herbeleefd kunnen worden.

‘[Jojanneke] Met Artificial Intelligence willen we Vincent betrekken bij ons werk in het hier en nu. [Debbie] Met AI kun je van alles samenvoegen zoals schetsen, tekeningen en beschrijvingen en daarmee kun je zelfs nieuwe herinneringen genereren. Wat dan als beeld ontstaat is een soort van geschilderde digitale fotografie. [Jojanneke] Dat past ook bij de omschakelingen in de hersenen en hoe wij dat dan weer gaan terugvertalen. [Cathalijne] Het programma kan tekst en beeld verwerken en is zo ingesteld om het beste hiervan eruit te halen. [Jojanneke] Het interessante is de combinatie tussen tekst, schets en beeldvormen. [Cathalijne] Er ontstaat beeldvorming omdat je de manier van denken gaat herkennen. Dat zijn allemaal momentopnames. Belangrijkste is dat het programma hard werkt en zo dicht mogelijk bij zijn opgave komt. We hebben ook bewust aangestuurd op deze periode vanwege het weer; juni en juli waren de productiefste maanden voor Vincent. Zo maken we met AI nieuwe schilderijen waarin Vincents handschrift te herkennen is, maar met wiskunde en wetenschap want het moet wel aan ons verwant zijn.’

Om de cirkel rond te maken krijgen de digitale beelden ook een fysieke versie. Door middel van cyanotypie, een fotografisch proces waarbij een cyaan-blauwe afdruk ontstaat, verschijnen de nieuwe interpretaties van Vincents werken weer als herinterpretatie. Behalve de wens om met dit lichtgevoelige materiaal te werken vinden ze het ook belangrijk dat beide mogelijkheden vertegenwoordigd zijn.

[Cathalijne] Maar we hebben ook een NFT gemaakt, wel samen met anderen die de techniek kennen. Inmiddels weet ik ook aardig wat van en over AI en de manier van denken en delen. [Jojanneke] Dat toegankelijke van kennis en software is iets waar nu een discussie over wordt gevoerd want hoe kun je zoiets open delen in de wereld? Maar het is wel belangrijk, denk aan de klimaatcrisis en oorlogssituaties. Hoe dan ook, samenwerking is noodzakelijk en omdat kunst en wetenschap elkaar goed kunnen aanvullen werken we samen met de TU Delft. Waar de wetenschap stopt kan de kunst weer verder. [Cathalijne] Het gaat om het toeval, en hoe je dat ervaart. [Jojanneke] Olafur Olafsson inspireert ons in het zoeken naar overlappen en het begrip van de ander en voor de ander. [Cathalijne] Het interessante aan een NFT is dat er net zoveel mogelijkheden als meningen zijn zoals wat je eigenlijk koopt als het niet tastbaar is, maar technologie zit overal al in en het is er gewoon. Daar moet je ook als kunstenaar rekening mee houden. En nu zijn er ook eindelijk platforms voor digitaal werkende kunstenaars om te verkopen waar natuurlijk ook veel shit tussen zit. [Jojanneke] Het mooie aan een NFT is dat er sprake is van een eerlijke verdeling van middelen want bij doorverkoop krijg je ook een percentage. De computer geeft een gevoel dat alles en iedereen gelijk is, mensen zijn daar helemaal niet zo transparant in. [Cathalijne] De maand hier in Zundert was een marathon. We zitten nog zo in de maakfase dat zelfs een dag meer al fijn zou zijn. De heftigheid van de coronaperiode maakt het nog extra bijzonder om op dit moment en op deze plek een focus te hebben op onze eigen ontwikkeling. Het zal ook niet stoppen, er komt zeker een vervolg om verder te gaan met de kleuren die we door Vincent hebben leren kennen.’

Esther van Rosmalen, 30 juni 2022.