Soms sneeuwt het in april, in gesprek met Shigeru Hasegawa

Toen kunstenaar Shigeru Hasegawa werd uitgenodigd als Artist in Residence in Zundert, vroeg hij wel of hij langer dan één maand kon blijven. Afgezien van de tijd die hij nodig had om te acclimatiseren na de lange reis vanuit Japan, zou hij nooit de grote schilderijen kunnen voltooien die hij wilde maken. Hoewel hij een snelle schilder is, moest Shigeru letterlijk vanaf nul beginnen, omdat alle materialen hier moesten worden gekocht terwijl het plan nog volop in ontwikkeling was. Eigenlijk was zijn plan de situatie die ontstond dat hij zich aan de andere kant van de wereld bevond en hem de vrijheid gaf om de traditionele Japanse kunst te herontdekken.

In het begin wist ik nog niet wat ik hier moest doen. Ik kwam uit Japan, dus dat nam ik in ieder geval met me mee. En toen was ik hier, omringd door de invloed van Vincent van Gogh, met heel veel boeken om te lezen en te kijken naar de schilderijen van Vincent. De eerste dagen begon ik met het schilderen van een aantal realistische schilderijen, die ik niet goed vond en daarom weggooide. Niet iets wat ik mensen wil laten zien. Het leidde wel tot een plan; Vincent werd geïnspireerd door Japanse houtsneden, om precies te zijn de houtsneden van Hiroshige en daarop besloot ik naar het werk van beide kunstenaars te kijken.

Ik heb een groot schilderij gemaakt met sneeuw dat is gebaseerd op het werk van Hiroshige. Zo heeft Vincent minstens drie houtsneden van Hiroshige nageschilderd: de brug, de pruimenboom en de figuur van een vrouw. Ik ben met die thema’s begonnen en heb het omgekeerd uitgewerkt. Ik kijk nu naar de prenten van Hiroshige vanwege de schilderijen van Vincent. Als Japanner probeer ik Hiroshige en Vincent samen te brengen, maar ik ben net als Vincent een schilder. Ik maak geen prenten, behalve één keer toen ik op de kunstacademie studeerde.
Het schilderij met sneeuw is een thema dat je vaak ziet in houtsneden. Normaal gesproken ben ik geen landschapskunstenaar, maar hier heb ik de Japanse en Nederlandse landschapstraditie samen gebruikt. Nederlandse meesters als Jan van Gooyen, Vermeer en Ruysdael schilderen altijd een lage horizon, waardoor je veel lucht met wolken ziet. Ik heb in het sneeuwschilderij ook een zeer lage horizon en dit gecombineerd met een berg. In de Japanse kunst is een lage horizon zeldzaam. Een berg wordt wel vaak afgebeeld in Japanse prenten, maar mijn bergen zien er veel westerser uit. Dus heb ik de grote luchtpartij in het schilderij alleen gebruikt voor de sneeuwvlokken. Ik wilde eigenlijk al heel lang zoiets doen, een schilderij maken met een lage horizon en veel hemel. De sneeuwvlokken zijn niet geschilderd; het zijn witte stippen die zijn uitgespaard in de lucht. Dat is dezelfde techniek die wordt gebruikt bij Japanse blokdruk. Het kostte me ongeveer zes uur om het grote sneeuwschilderij te schilderen. Het was een soort meditatieve bezigheid.
Hier in Zundert probeer ik dit voor het eerst uit. Het gele licht aan de horizon is ook iets van Vincent, maar het gaat vooral om het combineren van verschillende benaderingen van het schilderen van het landschap.

Inderdaad, Sakura. Het grote doek met de boom en de roze achtergrond is gebaseerd op de houtsnede van de pruimenboom. Tegenwoordig is het in Japan een traditie om naar de bloeiende kersenbomen te gaan kijken. Deze traditie is in ere hersteld door een Westerse onderzoeker die ontdekte dat er in Japan veel soorten kersenbomen bestaan, die min of meer in de vergetelheid waren geraakt. Dat was rond de 19e eeuw, maar daarvoor bestond er een traditie om de pruimenbomen te gaan bekijken wanneer ze in bloei stonden. Daarom zie je heel vaak een pruimenboom in houtsneden. Ik heb geprobeerd de pruimenboom van Hiroshige te schilderen, maar ik heb de boom abstracter gemaakt. Ik begon met een paar schetsen van de bloesem, maar dat werd te poëtisch, te zoet en te veel een verhaal, dus heb ik de boom zonder bloesem geschilderd. Ik wilde een meer solide boom maken zonder het clichébeeld.

De takken hebben om beweging te laten zien meer vorm en structuur gekregen. Zo is er in sommige prenten van Hiroshige een boom te zien met een tak in de vorm van een cirkel. Deze boom bestaat echt en kun je nog steeds terugvinden in Tokio. Deze cirkel is ooit door mensen gemaakt, ben je bekend met bonsai?

Bonsai is het kweken van een boom in een bepaalde vorm. In mijn schilderij heb ik ook een tak in een cirkelvorm, als verwijzing naar Hiroshige, maar zonder bloesem. Dit schilderij bevalt mij eigenlijk heel goed. De roze achtergrond is ook gebaseerd op Hiroshige, het is een kleur die hij vaak gebruikte. Ik heb geprobeerd om een mooie combinatie te maken met het heldere groen van de takken waarvan ik denk dat het gelukt is.

In Japanse schilderijen en houtsneden wordt meestal geen gebruik gemaakt van schaduwen of perspectief. De achtergrond is een lege ruimte en dat is niet realistisch. Dus ja, de boom zweeft. Ik heb in dit werk wel het principe van de lege achtergrond gebruikt en later gecombineerd met de invloed van Westerse kunst.

Toen ik jong was, zo rond de 18 jaar, begon ik met het bestuderen van de Westerse schilderkunst. Dat was één van de categorieën zoals er bijvoorbeeld ook Japanse schilderkunst was om te studeren. Bij mij is het dus precies andersom dan bij Vincent, hij werd beïnvloed door Japanse kunst via de prenten, maar ik werd beïnvloed door Westerse kunst. Hier is het weer omgedraaid en heb ik mezelf laten beïnvloeden door traditionele Japanse kunst.
Toen de eerste Westerse invloed in Japan kwam waren de mensen er heel enthousiast over. Er kwamen nieuwe dingen zoals elektriciteit en treinen, maar ook bij kunst zoals olieverfschilderijen en perspectief door het gebruik van schaduw. Kunst werd realistischer. Sommige kunstenaars kozen ervoor om vast te houden aan de Japanse kunst die ze kenden, maar ook veel kunstenaars kozen voor de Westerse benadering. Toen Vincent naar de Japanse prenten keek was dat het moment dat het realisme in Japan kwam. Heel vreemd en in zekere zin ook jammer, want veel mooie kunst is verdwenen. Vandaag de dag is er meer waardering voor de traditionele kunst in Japan, maar het besef dat we de mooie dingen moeten behouden gaat heel langzaam.

De eerste aanraking van Japan met moderne Westerse cultuur vond plaats in het midden van de 19e eeuw en dat was een cultuurshock. Na de Tweede Wereldoorlog was er opnieuw een dergelijke shock, maar nu met de Amerikaanse cultuur, en de Westerse invloed werd meer een onderdeel van de samenleving waarmee er traditionele Japanse zaken verdwenen. Daarna kopieerden de Japanners vaak het Westen. Dus in de kunst volgen we altijd de Westerse genres, maar wel veel later. Stijlen zoals kubisme, surrealisme, minimalisme. We hebben ze allemaal, maar altijd twintig jaar later. We volgen de stijlen van de Westerse kunst, maar we bepalen zelf geen stijl.

Expressionisme, maar dat is aan het veranderen door het internet. Stijlen zoals die van Luc Tuymans en Marlene Dumas worden door jonge kunstenaars gekopieerd, en galeries zijn er dol op. Toch is er ook een tegenbeweging, en dat is de anime en manga. Het is een sleutelelement in de moderne Japanse kunst zoals bijvoorbeeld Yoshitomo Nara. Je kent waarschijnlijk ook Studio Ghibli die zeer goede animatiefilms maakt die wereldwijd bekend zijn. Ook de Japanse architectuur en film hebben dat probleem niet, maar tussen dat en de kunst zit wel een kloof.

Het is niet mijn intentie om manga en anime na te maken, net zomin als het mijn bedoeling is om Westerse kunst te kopiëren. Het gaat mij om het vinden van manieren waarmee Westerse en Japanse kunst elkaar beïnvloeden. De schilderijen die ik hier heb gemaakt, zal ik allemaal schenken aan het Van GoghHuis. Voor mij gaat het om de ervaring om hier te zijn, om de mogelijkheid te hebben tot artistiek onderzoek. Om vanuit een ander perspectief te kijken. Behalve de houtsneden van Hiroshige is er ook nog andere invloed van Vincent in mijn schilderijen terug te vinden. Het andere schilderij met de boom is gebaseerd op de vorm van een schedel. Zoals Vincent schedels schilderde, maar nu in de vorm van boomtakken.

Dat is een van mijn favoriete westerse stijlen, het surrealisme, zoals Giorgio de Chirico of Magritte. Maar de kleuren die ik in de achtergrond heb gebruikt, zijn wel gebaseerd op de kleuren van Japanse houtsneden.

De groene boom in roze, omdat ze allemaal gebaseerd zijn op Vincent, maar deze is gebaseerd op Hiroshige én Vincent in mijn eigen schilderstijl. De andere zijn vooral gebaseerd op een idee. Dit is minder een idee en voelt meer als mijn eigen werk. Dit is wat ik hier heb gevonden en iets dat ik hoop vaker toe te passen. Ik heb verschillende dingen kunnen uitproberen, maar uiteindelijk ben ik alleen over deze tevreden.

Esther van Rosmalen, april 2025