Interview Losing Winter

“Lynn is als het ware de moeder van het concept,” benadrukt Anne. “Ik ben eigenlijk vrij introvert,” legt Lynn uit, “maar gesprekken over het weer zijn als een ijsbreker, een handig excuus om met vreemden in gesprek te gaan.” Lynn bedacht echter dat een gesprek over het weer niet zo onschuldig is als het lijkt. “Door het veranderende klimaat zijn we ons ook meer bewust geworden van het weer. We vragen ons wellicht af wat het weer in brede zin betekent. Zijn die gesprekken over het weer dan nog zo onschuldig, of reflecteren ze misschien ook op dat veranderende klimaat?” Lynn licht toe dat het klimaat over een langere periode wordt gemeten, terwijl het weer betrekking heeft op wat we direct ervaren. “Wat we dagelijks ervaren, is het weer en niet het klimaat.” Lynn vroeg zich af het veranderende klimaat ook van invloed is op de aard van de gesprekken over het weer. “Als het vroeger vaker sneeuwde, waren de gesprekken over het weer toen mogelijk anders dan nu. Maar omdat het weer zich afspeelt in een kort tijdsbestek, groeit een nieuwe generatie op met andere herinneringen over de winter dan eerdere generaties. Elke generatie ervaart zo het eigen ‘normaal’. Maar wat als we ervaringen van nu vergelijken met die van vroeger?”

Losing Winter is opgezet als een archief van herinneringen aan winters uit de jeugd van de geïnterviewden. Het archief is te vinden op de website losingwinter.net en is als app te downloaden via de App Store. Voor het archief gaat Lynn in gesprek met mensen uit specifieke omgevingen om hen te vragen naar hun herinneringen en persoonlijke ervaringen met de winter. De winter is bewust als centraal thema uitgekozen; alle seizoenen zijn door de klimaatsverandering aan het verschuiven, maar bij de winter komt dat het duidelijkst naar voren en biedt aanleidingen om hierover te discusseren. Het archief probeert de veranderende winter uit de vergetelheid te houden. Momenteel zijn in het archief herinneringen te vinden uit verschillende plekken in de Verenigde Staten, Roemenië en Nederland. Voor het archief in Nederland is Lynn afgelopen oktober samen met Anne gesprekken gaan voeren met bewoners van Park Zuiderhout in Breda, een woonhuis voor ouderen. Het archief bevat video opnamen van de bewoners die grappige, ontroerende en bijzondere verhalen delen over kou, sneeuw en ijs.

Ik vraag of de context van Nederland, of juist Breda, opvallende herinneringen oproept. Lynn knikt, “er was een man die helemaal opging in zijn enthousiasme voor schaatsen en daar vol passie zijn herinneringen over deelde.” Anne knikt bevestigend, “Hij werd haast weer een jongen als hij het over het schaatsen had.” Lynn voegt hieraan toe, “Ook verhalen over Indonesië troffen mij bijzonder. Zo was er iemand die vanuit Indonesië voor het eerst naar Nederland kwam, in januari.” Voor Lynn was Park Zuiderhout extra bijzonder vanwege de zeer oude bewoners die hun herinneringen deelden, “een bewoner van in de 90 jaar! Dat is werkelijk uniek, omdat we zelden de kans krijgen om mensen van die leeftijd te spreken, en we nu herinneringen hebben van de vroege 20e eeuw. Bovendien raken verschillende generaties niet zo snel met elkaar in gesprek.” Anne voegt daaraan toe, “wellicht spreek je binnen je familie wel andere generaties, maar binnen de samenleving blijven we toch vaak binnen onze eigen groep of generatie.”

De interviews werden gedurende twee weken door Lynn en Anne afgenomen en vastgelegd. In de maanden die volgden ging Lynn aan de slag met het editen van de opnames dat bestond uit het maken van transcripties en vertalingen en het verbeteren van de audio kwalitieit. Anne dook in Nederland in het verzamelde materiaal, terwijl Lynn vanaf de Verenigde Staten nauw contact hield met Anne. “Dat contact verliep eigenlijk al vanaf het begin heel soepel. Ik voelde dat ik vrij was om werk te maken zoals ik dacht dat het zou moeten.” Vervolgens, als gevolg van Lynn’s wens om jongeren erbij te betrekken, heeft Anne theaterwerkplaats Bloos benaderd met de vraag om samen met jonge performers te werken. “Onze vraag aan de spelers is of ze interesse hebben om op de cross-over tussen theater en performance te werken, of ze affiniteit hebben met het thema van klimaatverandering, en of ze het interessant vinden om in het proces te worden meegenomen.” Dit weerspiegelt Anne’s manier van werken, vaak gericht op samenwerking en met een vernieuwende blik op theater, “ik zoek de grenzen op van het theater door vanuit de performance te denken. Uiteindelijk zijn er drie jonge performers, Tine Buitink, Mia Marais en Hester Schuil, geselecteerd met wie Anne vijf sessies organiseerde.

Tijdens de eerste bijeenkomsten luisterde Anne samen met de acteurs, en Lynn online, naar de herinneringen van de bewoners van Park Zuiderhout. “Dat bereidde ik voor door transcripties van de interviews te gebruiken. Dat konden bijvoorbeeld monologen worden, dus die gingen we oefenen, of vooral interpreteren. Om de jonge acteurs in te laten leven in de herinneringen van de ouderen, vroeg ik de acteurs elkaar te interviewen over hun eigen winterbeeld. Hieruit kwam naar voren hoe verschillend de herinneringen tussen de generaties zijn. De acteurs associeerden de winter vooral met grijze dagen, regen en binnen zitten, terwijl de ouderen herinneringen deelden over sneeuw en ijs en buiten zijn.” Na het selecteren van tekst en monoloog, richtte Anne de sessies op het decor van de performance, “Elke week bracht ik iets nieuws mee, een overheadprojector, doeken, beamer, waarmee we gingen experimenteren. Uiteindelijk was er een script, maar ook daarin waren de acteurs vrij om het aan te passen. Hester bedacht bijvoorbeeld om letterlijk sneeuw te laten vallen tijdens de performance. Ook bedachten de acteurs hoe we bepaalde geluiden konden nabootsen, zoals sneeuw of wind. We zijn dus heel erg vanuit het materiaal gaan spelen. Uit dit spel ontstonden waardevolle ideeën die in het script zijn gekomen.” Tussen de sessies door besprak Anne met Lynn, als een klankboord voor haar idëeen waarmee zij, zelfs vanaf afstand, scherpte bracht.

“Wat je straks gaat zien is een dynamisch decor dat bestaat uit een stalen frame waar rechthoekige doeken aan hangen. Deze doeken, die zijn bevestigd aan dunne houten balken, kunnen moeiteloos worden verplaatst binnen het frame,” vertelt Anne. Niet alleen fungeren deze doekens als de theaterwanden en coulissen, maar dienen ook als schermen voor de geprojecteerde beelden. “In de performance zie je de geïnterviewden van Park Zuiderhout geprojecteerd op een doek. Een vrouw vertelt bijvoorbeeld over winterse taferelen in een ijskoude, onverwarmde slaapkamer met haar zus. Vanuit haar bed kon ze de ijsvorming op de ramen zien, ‘ijsbloemen, noemden we die.’ Terwijl het publiek naar deze herinneringen luistert, hanteert een van de performers een overheadprojector. Hierop legt ze afwisselend foto’s uit een album, zwart wit beelden van ingepakte meisjes in de sneeuw: de vrouw van de ijsbloemen als kind en haar zus.” Tussen de projecties door delen de performers hun herinneringen over de winter. “Bijzonder is dat de ervaring van winter romantisch kan zijn,” vertelt Anne, “Zo vertelt de Zuid-Afrikaanse Mia bijvoorbeeld over haar aankomst in Nederland in 2006, met verwachtingen over sneeuw en de daaropvolgende teleurstelling dat Nederland vaak lang grijs is, en niet bedekt raakt met een dik pak sneeuw.”  Ook delen de acteurs meteorologische termen voor verschillende gradaties van vorst, “een beetje context voor het publiek.” vertelt Anne, “zo hebben we wel de gradatie ‘zware vorst,’ maar komt dit eigenlijk niet meer voor. Sneeuw krijgt speciale aandacht in de performance, omdat het veel emoties en herinneringen oproept, zoals een nostalgisch verlangen naar het knisperen onder de voeten. De performance eindigt met de zin ‘Dat herinner ik me, die bevroren lakens.’ Deze zin is de inspiratie geweest voor het decor, de doeken kun je zien als de dekens waarmee het landschap bedekt wordt wanneer sneeuw was gevallen.”

Een verdwijnende winter, vraag ik, roept dat altijd op tot nostalgie? Lynn reageert, “Uit de interviews merk ik op dat de beleving van de winter anders is in de stad dan op het platteland. Voor iemand die zich niet goed kan weren tegen de winterkou, is de winter geen romantische herinnering. Economische verschillen spelen dus ook een cruciale rol in deze ervaring. En dit hoor je ook terug in de interviews. Ook jeugdervaringen en geografische verschillen dragen bij aan verschillende sentimenten over de winter. Koloniale verledens spelen bijvoorbeeld een rol. Eén van de bewoners die van oorsprong uit Indonesia kwam, herinnerd zich nog steeds zijn eerste Nederlandse winter.” Lynn benadrukt, “Winter is een geografisch principe. De manier waarop we over seizoenen denken en praten is gebonden aan de plek waarin we zijn opgegroeid. Deze geografische, economische, en politieke implicaties die het klimaat met zich meebrengt, vormen de achtergrond van het werk, maar worden niet op de voorgrond geplaatst.” Lynn legt uit “De persoonlijke herinnering en ervaring van de winter van de geïnterviewde persoon is belangrijk, en welke implicatie dat met zich meebrengt, dat mag de bezoeker zelf invullen. Een archief neemt geen duidelijk standpunt in; het laat een verzameling zien. In mijn geval is het een verzameling van verschillende ervaringen van de winter op verschillende plekken.”

Ik vraag tot slot wat de kunstenaars met deze editie van het concept Losing Winter teweeg willen brengen. Lynn geeft aan dat ze in het algemeen environmental amnesia tegen wil gaan, het vergeten van hoe het klimaat was doordat herinneringen verdwijnen. “Door de performance zijn de acteurs bijvoorbeeld in gesprek gegaan met hun ouders en grootouders over herinneringen en ervaringen; er is een dialoog ontstaan, hierdoor is de schoonheid en het belang van het delen van herinneringen naar voren gekomen. Losing Winter draait dan ook om het delen van persoonlijke verhalen voor empathie, om samen te komen.” Ik vraag hoe de kunstenaars de toekomst van het concept of hun samenwerking voor zich zien. “Het zou fantastisch zijn om meer edities op verschillende plekken uit te voeren en het archief uit te breiden” geeft Lynn aan. Anne beaamt dit, “Ik zou het ook heel leuk vinden om nog samen te werken en performances te maken met weer andere herinneringen en contexten.”

Door Hannah Kalverda